INTERVIEW MET JOOST HARENDS EN FRANK DORSMAN OVER TRAINING DE DUIK

Interview door Viola Robbemondt met Joost Harends en Frank Dorsman over training De Duik, 2009.

Viola is 15 jaar werkzaam geweest als redacteur bij Sanoma. Sinds 2005 is ze werkzaam als freelancer. Ze schrijft voor verschillende tijdschriften (NRC Handelsblad, Watch Magazine, Cosmopolitan, Mediazine, Autovisie, RED) over lifestyle onderwerpen.

Wat doen jullie in de Duik?

Frank: ‘’Je kunt de Duik zien als een programma waarin deelnemers de gelegenheid hebben om die issues te onderzoeken die voor hen spelen. Dat doen ze individueel, in tweetallen en in de groep. De Duik bestaat uit 20% theorie en 80% onderzoeken en ervaren. Hiervoor gebruiken we de beste coachingsinstrumenten die we zelf in de loop der jaren zijn tegengekomen.’’

Joost: ‘’Je kunt wel zeggen dat we bijna alle toonaangevende stromingen op het gebied van persoonlijke ontwikkelingen hebben onderzocht. Er niet alleen veel over gelezen hebben maar het zelf ook hebben ervaren. Het beste en meest geschikte zetten we in de Duik in.

Instrumenten die we gebruiken komen onder andere uit: NLP, Mindfulness, lichaamswerk, systemischwerk. We werken met ontspanningstechnieken, visualisaties, fysieke oefeningen, counseling.’’

Frank: ‘’De groepen bestaan uit maximaal 12 mensen. We houden het met opzet klein om individuele aandacht te kunnen bieden.’’

Joost: ‘’Tijdens de Duik wordt onder andere gekeken naar de meest belangrijke levensgebieden. Je onderzoekt of deze wel in lijn zijn met je missie in het leven. Dat wat je werkelijk wilt. Vaak is dit niet zo en ligt er nog ‘’oude pijn’’ opgeslagen. Als je inzicht krijgt hoe je eigen systeem in elkaar zit kan dit de mogelijkheid bieden om de ‘’oude pijn’’ los te laten wat meestal een enorme opluchting is. Zodat je weer vanuit je kracht beslissingen kunt nemen en niet vanuit pijn en angst. Dat soort dingen speelt bij veel mensen. ‘’

Frank: ‘’Mensen denken dat het loslaten van pijn altijd met heftige emoties gepaard moet gaan. Maar onze ervaring is dat dit meestal erg meevalt en dat het een heel mooi proces is.’’

Voor wie is de Duik speciaal geschikt?

Joost: “Eigenlijk voor iedereen! Zowel voor mensen die in een bepaalde, lastige levensfase zitten, die voelen dat de energie op een bepaald levensgebied niet helemaal stroomt. En die dat willen onderzoeken. Maar ook voor mensen zonder specifieke levensvragen, maar die wel behoefte hebben aan verdieping. Die op een punt komen van: ‘Ik heb het altijd zo gedaan, maar wat is er nog meer?’ Die een soort nieuwsgierigheid en interesse hebben in een andere manier van leven en functioneren. ”

Frank: “Het kan al beginnen bij een bewustzijn dat er al langere tijd dingen niet gaan zoals jij zou willen. En dat je eigenlijk niet goed weet hoe je dat om kunt buigen. Daar heeft De Duik meteen een prachtig effect op. ”

Joost: “Als werkgever kun je natuurlijk afwachten of een werknemer die een moeilijke tijd doormaakt burned-out raakt. Maar voor je het weet ben je veel verder van huis. Je kan dan natuurlijk een coachingtraject ingaan, wat heel goed is, maar het duurt veel langer. De Duik is in zo’n geval een krachtig en snel preventief instrument. Je kunt aan de Duik natuurlijk ook een coachingtraject vastkoppelen. Dan heeft het een nog hogere impact.”

Wat is het verschil met andere trainingen?

Joost: ‘’Ik denk dat een verschil met andere trainingen is dat wij een behoorlijke diepgang bieden maar dat het toch nuchter en praktisch blijft. Mensen hoeven geen ervaring op dit gebied te hebben om diepgang en inzicht in zichzelf te bereiken. ’’

Frank: ‘’ Veel trainingen – met name in het bedrijfsleven – zijn gericht op gedragsveranderingen. Dit lijkt ook een logische eerste stap als je op enig gebied zaken wilt veranderen. Alleen als je je eigen gedrag wilt veranderen zal je eerst moeten kijken waar het gedrag vandaan komt. Op het niveau van dieper liggende overtuigingen kan je veel bestendigere verandering aanbrengen. Anders is het niet meer dan een nieuw trucje aanleren maar heeft het geen basis. Als er op een dieper ‘gevoels’ niveau iets verschuift heeft dit automatisch invloed op je gedrag.’’

Hoe proberen jullie zo laagdrempelig mogelijk te zijn?

Joost: “We gaan persoonlijke gesprekken aan met mensen die geïnteresseerd zijn waarin we specifiek kijken waaraan die persoon behoefte aan heeft. Tijdens het gesprek wordt duidelijk of de Duik iets kan zijn voor de persoon. Mensen zeggen vaak dat alleen al dat gesprek enorm oplucht. Ze worden dan nieuwsgierig en willen er vaak achter komen wat ze na drie dagen De Duik allemaal kunnen bereiken. We beseffen dat het voor veel mensen vrij nieuw is om naar zichzelf te kijken en we proberen zo veel mogelijk aansluiting te vinden bij de beleving van de persoon. Dat houdt in dat we mensen niet vragen iets te doen dat ze liever niet doen. ”

Wat voor een aha ervaringen hebben jullie zelf gehad op jullie eigen pad van ontwikkeling?

Frank: “Mijn grootste aha-erlebnis kende ik in 1995, toen ik het inzicht kreeg dat ik zelf verantwoordelijk ben voor datgene wat ik ervaar, maar ook zelf kan beïnvloeden hoe ik mijn realiteit ervaar! Het leven voltrekt zich op haar eigen wijze, maar ik kan wel de kleur en geur bepalen hoe ik mijn leven ervaar. Dat heeft me een geweldig gevoel van vrijheid gegeven, waarmee ik mijn authenticiteit optimaal tot uiting kan brengen. ”

Joost: ‘’Voor mij zijn dat de momenten waarin ik helemaal ‘in het moment’ aanwezig ben. Het klinkt misschien cliché maar het is toch het best te omschrijven als een gevoel van ‘thuiskomen’. Een gevoel van verbondenheid met de kern van mijn bestaan. Met de realisatie dat die verbondenheid er altijd is. We ervaren vaak afgescheidenheid maar in wezen is de verbinding er altijd. Iedere keer ontroert me dit en ben ik heel dankbaar. Bijzondere ervaringen zijn leuk maar geen doel op zich. Het blijft een ervaring zoals alle ervaringen. Ze komen en ze gaan. Wat blijft is een herkenning van wie je bent en dat is waardevol. “

Door het proces aan den lijve te ondervinden ontstond de behoefte om dit aan anderen mee te geven?

Joost: “Ja, het beste van alles dat we in al die jaren hebben onderzocht willen we nu in De Duik delen. Het bewustzijn dat je naar je conditionering leeft, maakt dat je eruit kunt breken. Dus ook al geef je negatieve labels aan bepaalde gevoelens, ze zijn niet vaststaand. Dus je kunt er altijd een ander label aan hangen. ”

Is er een specifiek thema dat jullie vaak tegenkomen tijdens De Duik?

Frank: “Ja, als je gaat onderzoeken op basis van welke kernovertuigingen mensen hun leven leven zien we dat veel mensen ergens het gevoel hebben dat ze niet voldoen, dat ze niet goed genoeg zijn. Dat zijn diepgewortelde belemmerende overtuigingen die veel mensen gemeen hebben en waarvan ze zich meestal niet bewust zijn. Op basis hiervan bouwen mensen overlevingsmechanismen, dit zijn patronen die bij iedereen weer anders zijn. Als je de patronen herkent en ook ziet waar ze vandaan komen dan kan je er verandering in aanbrengen.

Vanaf dat punt in De Duik gaan we bouwen aan: wie of wat wil ik dan zijn? Welke overtuigingen zijn behulpzaam in plaats van belemmerend? Daarmee wordt de ervaring van hoe het óók kan ontketend. En ben je geen slaaf meer van je eigen belemmerende overtuigingen.”

Vertel daar eens meer over?

Joost: “Je bouwt in je leven bepaalde overlevingsstrategieën op. Dat kun je vergelijken met een harnas dat je om je heen bouwt om bepaalde dingen niet te voelen. Je sluit je af voor dingen die je niet wilt ervaren waar je weerstand tegen hebt. Meestal is dat oude pijn die voortkomt uit die kernovertuigingen. En probeert dat uit je leven te drukken. Maar alles wat je wegdrukt, duwt twee keer zo hard terug. Dat mechanisme werkt dus niet, maar we doen het allemaal wel.

Dat wegdrukken kost enorm veel energie. Denk maar aan als je een strandbal onder water houdt. Dat kun je een hele tijd doen, en in het begin valt het misschien allemaal wel mee, maar er staat wel constant spanning op je armen. Dit zijn we eigenlijk allemaal constant aan het doen, steeds die bal onder water houden. Waar het in eerste instantie om gaat is je bewust worden van dat je dat aan het doen bent. Wat zijn die overlevingsmechanismen die je hebt opgebouwd om jezelf te beschermen? Het zijn vaak heel transparante patronen. Op het moment dat je die gaat herkennen en erkennen, ben je al een hele stap verder. Want dan is het aan jou om er iets mee te doen.’’

Frank: ‘’Onze uitnodiging bij de Duik is dan om die gebieden die niet helemaal lekker lopen te ervaren en te doorvoelen. En te kijken: wat zit daar nou? Waar veel mensen dan achter komen is dat dit gevoel eigenlijk alleen maar een sensatie is. En dat de angst om iets te voelen veel groter is dan het gevoel zelf. Op het moment dat je dat gevoel toe kunt laten, het accepteert, dan kan het gaan stromen, dan kan er iets bewegen. Het gevoel blijkt dan alleen een sensatie in je lijf te zijn. Als je vervolgens ook nog kunt zien: ‘Dat gevoel ben ik niet, ik identificeer me er alleen mee.’ Dan kan je het loslaten. Zo kan de energie in veel levensgebieden weer gaan stromen waardoor er veel ruimte ontstaat en mensen nieuwe energie krijgen.’’

Mensen gaan na die driedaagse ‘Duik’ dus heel licht weg…

Frank: “Ja, licht en energiek. In het laatste deel leggen de deelnemers ook heel duidelijk de link met het dagelijkse leven. Want dan is het weer maandag en dan is dat warme bad van die gezellige training er niet. Dan zijn er weer de alledaagse condities. De laatste dag besteden we aandacht aan de borging van hetgeen ze geleerd hebben. En op wat voor een manier het toe te passen is in het dagelijks leven. Om te checken of je volgens je eigen ‘missie’ leeft krijgt je dan een soort blauwdruk die je langs al je handelingen en beslissingen kunt leggen.’’

Joost: “Je kunt door taal bepaalde dingen begrijpen, maar de mind is ook heel goed in staat om jezelf voor de gek te houden. Je lichaam communiceert veel directer met je onderbewustzijn waar allerlei patronen opgesloten liggen die voor de mind onzichtbaar zijn. Dus door de aandacht te richten om de lichaamssensaties, dus eigenlijk het gaan ‘’voelen’’ , worden mensen zich sneller en dieper bewust van die patronen. Ze kunnen de gebieden die vastzitten echt voelen en kunnen heel direct ervaren wat loslaten voor een gevoel geeft en wat vasthouden met je doet. Dat kun je niet echt bedenken, de mind is daartoe niet toegerust. In het lichaamswerk dat we tijdens de Duik doen komt dat ook uitgebreid aan bod. We proberen weer een vrije doorstroming te bewerkstelligen. Emotionele blokkades slaan zich op in je lijf, als je aan iets vervelends denkt, dan resoneert dat ergens in je lichaam. Sommige blokkades die al jarenlang aanwezig zijn blijken vaak op een relatief eenvoudige en veilige manier opgeheven te kunnen worden. Dat blijft het ook in het dagelijks leven voelbaar. Heel wat mensen zijn zo van hun angsten en fobieën afgekomen.”

Kan je daar een voorbeeld van geven?

Frank: “Ja. Zo was er bijvoorbeeld een man die was doodsbang voor spinnen. Als hij op zolder kwam en er liep daar een piepklein spinnetje dan ging hij maandenlang niet meer naar boven. Wij hebben een paar oefeningen met hem gedaan en juist toen hij daar de volgende dag over vertelde, liep er een grote spin op hem af. Alsof het zo moest zijn. Hij kon ernaar kijken en heeft uiteindelijk zelf de spin buiten gezet. En was zelf totaal verbaasd en dolgelukkig.”

Joost: “We geven mensen ook een instrument mee waar ze thuis in het dagelijks leven mee kunnen werken. We horen van veel mensen dat dit erg behulpzaam is.”

Frank: “Ook de blauwdruk van hoe ze willen leven helpt. Ze kunnen dat aanleggen tegen alles waarmee ze bezig zijn. En dan te gaan her-ijken: wat betekent dat, wat heeft nog aanpassing nodig? Dat leidt tot een persoonlijk actieplan. We koppelen mensen aan elkaar zodat ze elkaar daarin – als ze dat willen – als buddy kunnen bijstaan. Als een hulp om ook waar maken wat je met jezelf afspreekt.”

Wat is, voordat mensen deelnemen, de weerstand tegen De Duik?

Joost: “Voor veel mensen lijkt de training best eng en spannend. Dat is ook logisch want mensen komen met iets wat ze willen onderzoeken en weten niet wat ze tegen gaan komen. De stap om te komen is vaak al heel wat. De ervaring is, dat de angst om iets te voelen of ervaren wat vervelend of pijnlijk is eigenlijk altijd groter is dan het gevoel zelf.

Als je het deelnemers naderhand vraagt, dan zegt tot nu toe iedereen dat het meeviel. Het komt omdat wij altijd aansluiten bij het acceptatieniveau van de deelnemers. Onze werkwijze is dus zo nuchter en praktisch mogelijk. Mensen hoeven ook niets, ze zijn tenslotte verantwoordelijk voor hun eigen proces. En ze nemen de stappen die ze willen nemen. Er is nog nooit iemand beter geworden door iets te forceren. Mensen komen soms met een afwachtende houding binnen. Die we vervolgens dingen zien doen die ze tevoren nooit voor mogelijk hadden gehouden. ”

Hoe komt dat?

Frank: ‘De groepen zijn nooit groter dan 12 mensen en we hebben als trainer/coach allebei een scherp oog voor waar iedere deelnemer zich bevindt. We houden daar met elkaar ook vinger aan de pols bij en zoeken ook persoonlijk contact om nog even na te praten na een onderdeel. Dat maakt dat de cursist zich extra veilig voelt. Allereerst omdat iemand aandacht krijgt en ook zelf voeling krijgt met waar hij in het proces staat. Daardoor blijft het stromen.”

Joost: “Ook het groepsproces is een belangrijk facet in het geheel. Men komt in een groep met gelijkgestemden, mensen met een zelfde soort doel, die zich open opstellen. Daarbij ontstaat een manier van met elkaar omgaan en communicatie die mensen vaak niet gewend zijn. Maar waaraan wel iedereen behoefte heeft. Echt contact met elkaar. Praten over wezenlijke dingen vanuit vertrouwen, respect en mededogen. Mensen hebben dan ook een voorbeeld: zo zouden we eigenlijk altijd met anderen willen omgaan. En waarom gebeurt dat niet? Tijdens De Duik komen mensen dat tegen. En dat is heel erg dragend voor de training. Wij doen daar in feite niets aan.”

Frank: ‘’Het lijkt nu misschien dat het allemaal erg serieus is maar het is vooral ontspannen en we hebben altijd veel plezier met elkaar.’’

Jullie zoeken hooguit een bijzondere locatie voor De Duik?

Frank: “Ja, dat is belangrijk. De sfeer van een ruimte is belangrijk. Daarom kiezen we voor een locatie waar mensen zich snel op hun gemak voelen. Eenvoudig maar allemaal goed verzorgt waardoor er een huiskamersfeer ontstaat. De ruimte waar we werken is een mooie, hoge ruimte met veel ramen en licht met uizicht op een weiland met paarden. De omgeving is mooi, je kunt er fijn wandelen. Het voelt anders dan als je naar een congrescentrum gaat, dat is wat anoniem. Dit is warm en huiselijk.”

En de sfeer tussen de trainers speelt mee…

Frank: “Ja, Joost en ik vullen elkaar goed aan, er heerst tussen ons een goede balans. We evalueren constant samen en kijken wat de mensen op dat moment nodig hebben. We spreken met de deelnemers vooraf ook bepaalde codes af. Die hebben te maken met respect en openheid en veiligheid. “

Waar kennen jullie elkaar van?

Frank: “Joost en ik kwamen elkaar tien jaar geleden tegen bij de Avatar cursus (Amerikaanse opleiding in zelfbewustzijn), tijdens het laatste onderdeel dat werd gegeven in de U.S.A. Je werkt daar veel met elkaar en omdat we allebei uit Eindhoven komen, deden we dat ook in de jaren daarna wekelijks. Tijdens onze gesprekken hadden we het vaak over dat het tijd werd om onze inzichten en onze jarenlange ervaringen met meer mensen te delen. Zo ontstond het ruwe concept voor De Duik. En vervolgens zijn we aan de slag gegaan om een uitgebalanceerd programma te ontwerpen. In oktober 2008 heeft de eerste training plaatsgevonden. Inmiddels hebben we het programma doorontwikkeld tot de driedaagse training zoals de Duik nu is. ‘’

Hoe typeren jullie elkaar?

Frank: “De kracht van Joost zit ‘m in het zorgen voor diepgang in een proces. Ik vind Joost heel goed in het voeling houden met de ‘rode draad’, met de hartenklop van de cursus. En ik heb wat meer affiniteit met de praktische kant, het faciliterende deel. Dat zijn dan twee uitersten, maar daarin overlappen we elkaar ook wel.”

Joost: ” Een grote kracht van Frank is ook dat hij mensen heel snel op hun gemak kan stellen, wat ruimte en vertrouwen creëert om zich open te stellen.’’

Frank: “We leren ook weer veel van elkaar.”

Joost: “Wat wij als trainers neerzetten – al spreken we dat niet uit – is een veld waarin de training gedragen wordt. Dat doe je alleen maar door liefdevolle aandacht en ruimte te geven voor wat er gebeurt. Dus op het moment dat jij als trainer vindt dat er iets anders moet, dan ben je met jezelf in conflict en geef je het proces geen ruimte. Dus daarin proberen wij als trainer een heel grote bijdrage te leveren. Het is niet zo concreet te zien, maar we zijn ons er wel steeds van bewust van. Wij dragen zorg voor het veld waarin het allemaal kan en mag gebeuren.”

Wat hebben jullie er – na een jaar De Duik – zelf van geleerd?

Frank: “Dat het niet ophoudt bij wat we nu aanbieden. We hebben alweer plannen voor een diepere Duik, het vervolg op deze versie. Als een groep aangeeft dat ze ermee verder wil, kunnen we dat geven. Dat is een extra verdiepingsslag. Ook is het mogelijk dat de Duik in de toekomst een vierdaagse training wordt. Aan ideeën ontbreekt het ons niet. ’’

Joost: “ De Duik is een ontwikkelingsproces geweest wat parallel loopt aan onze eigen ontwikkeling. Je anderen pas iets aanreiken als je het eerst zelf ervaren en doorleefd hebt. Dat proces houdt hier ook niet op, dat gaat gewoon door.”

Wat is qua feedback van deelnemers het meest blijven hangen?

Joost: ‘’Deelnemers die aangeven dat ze zichzelf op een heel nieuwe manier ontdekt hebben. En weer het vertrouwen terug hebben wat ze lang kwijt waren. Dat is mooi en geeft veel voldoening.’’

Frank: “Dan zijn er reacties van: ‘Jee, ik wist niet dat ik het kon voelen.’ En: ‘Dat ik zoveel harmonie kan ervaren tussen voelen wat bij past en het ook zo uitdragen.’ Dat is dan ook waar ik het voor doe. Als ik dat proces mag ondersteunen, past dat uitermate goed bij mijn persoonlijke missie. Anderen dat gevoel van vrijheid te laten ervaren, dat ze kunnen zijn wat ze willen zijn is heel mooi. Zeker in een maatschappij waarin door de hoeveelheid van het aantal prikkels steeds meer afdrijft van gevoel.”

Naar je eigen stem leren luisteren dus...

Joost: “Ja. Ga je nog steeds mee in hetgeen je opvoeders altijd tegen je zeiden of wat je denkt dat de maatschappij van je vraagt? Als je zo leeft, hoe zit het dan met je energieniveau? Tijdens De Duik kan je heel goed ervaren wat jouw missie is in je leven. Wat wil je uitdrukken, wat wil je zijn? En hoe gedraag je je? Rijmt dat wel met wat je wilt? Op het moment dat je het voelt, weet je of alle andere dingen die je doet ermee in lijn zijn. Dan heb je de keuze om dat te veranderen. Als dat intrinsiek gemotiveerd is, dan gaat dat gemakkelijk. Dan kost het geen kracht. ”

Frank: “Het is wel opvallend om te merken dat we in de huidige Westerse maatschappij qua materiële zaken al snel zijn waar we willen zijn. Maar dat bij meer en meer mensen ook het volgende niveau begint te lonken: ‘Is dit alles?’ En: ‘Wat is er nog meer?’ De behoefte ontstaat om dat wat het gekost heeft om materieel welvaren te bereiken opnieuw te onderzoeken. En beter in lijn te brengen met het totale welbevinden. Vaak betekent dat – even kort door de bocht – dat je wat minder moet doen en de dingen die je doet met meer aandacht en gevoel te doen. Jezelf steeds de vraag te stellen: ‘Past dit bij mij?’ Kleine voorbeelden: niet meteen de tv aan te zetten als je thuiskomt en niet dat weekend helemaal volplannen met afspraken. Door al die prikkelgenererende activiteiten ontstaat meer behoefte aan tijd voor bezinning.”

Joost: “Die prikkels halen je weg bij je gevoel. Vaak gebruiken mensen het als afleiding om bepaalde dingen niet te hoeven voelen. Zaken die niet prettig voelen, ruilen we graag in voor iets dat een beetje sust. Omdat we het onderliggende gevoel niet accepteren. Maar als je gevoelens niet de ruimte geeft, zullen ze altijd aanwezig zijn en meer van je kracht vragen. We moeten meer van het denken naar het voelen. Dan weet je ook vanzelf wat ‘waar’ is en wat goed voor je is en bij je past.’’

Frank: ‘’De contradictie is: we streven allemaal naar geluk, maar het wordt buiten ons gezocht: die nieuwe auto, die nieuwe vriendin, dat nieuwe huis, die carrière… Maar als je blijft hangen in denken over geluk wordt je niet gelukkig. Er is maar een manier om geluk te ervaren en dat is om het te voelen. En wel NU. Niet morgen als je hoop dat dan alles beter zal zijn. Dat besef zijn mensen vaak helemaal kwijt. Het contact met hun eigen gevoel en innerlijk.”

Belangrijke beslissingen worden vaak niet op ratio genomen…

Joost: “Nee, ga maar na hoe dat is in je eigen leven. Als je kijkt naar de belangrijke beslissingen die je hebt gemaakt in je leven komen de meeste mensen er toch op uit dat die niet op ratio zijn genomen. Wanneer je meer naar je gevoel of intuïtie leert luisteren en daar ook op durft te vertrouwen verloopt je leven ineens veel soepeler. Als een rivier die niet meer belemmerd wordt te stromen. ‘’

Frank: “Mensen snappen dat wel als je het ze uitlegt, maar ervaren een drempel om er iets mee te doen. Die vloeit weer voort uit de kernovertuigingen zoals bijvoorbeeld ‘Ik ben niet goed genoeg’. Er is dus heel veel zorg om een oud patroon te verlaten. Mensen zijn vaak onvoldoende ‘opgevoed’ om vertrouwen te hebben dat ze zelf aan het roer van hun leven staan en dus van koers kunnen veranderen. Waarom laat ik vervelende situaties doorsudderen? Wij proberen in de Duik te bewerkstelligen dat mensen weer gaan geloven DAT ze er iets aan kunnen doen.”

Ervaren jullie ook dat iets laten doorsudderen ook met angst te maken heeft?

Frank: “Ja. En dat heeft vaak te maken met opvoeding. Er is een enorme focus op fouten. Er is weinig ruimte om te mogen leren om vertrouwd te raken met het feit dat ieder mens fouten maakt en dat die juist de richting van je leven bepalen. Veel mensen gaan op zeker, durven hun nek niet uit te steken, vertonen vermijdend gedrag. Als je dat maar lang genoeg volhoudt, raak je diep ongelukkig. Want je doet dan de hele tijd iets anders dan wat je eigenlijk wilt. Ben je daarnaast ook nog heel loyaal en perfectionistisch, dan ligt een burn-out op de loer. ”

Joost: ” Het is de angst voor het onbekende, de angst voor iets waarvan men vermoedt dat het pijnlijk of vervelend zal zijn. De contradictie hier is echter dat de angst in de meeste gevallen een veel vervelendere emotie is dan waar we bang voor zijn. De angst houdt het instant, hierdoor durven we het gevoel waar het omgaat niet te voelen en blijft het zitten.’’

Frank: ‘’In de Duik worden de kernovertuigingen helder die ten grondslag liggen aan je gedrag. Hierdoor kan je beter observeren wat dat teweeg brengt in je leven – wat de overlevingsstrategieën zijn. Wat je hebt opgebouwd om dat gevoel dat je niet wilt voelen te maskeren. En op zo’n moment kan er veel veranderen. “